Kiedy polubowne działania mające doprowadzić do uzyskania zapłaty od Dłużnika nie przyniosą efektu, kolejnym krokiem jest wniesienie pozwu do Sądu. Powstaje zatem pytanie do którego Sądu złożyć pozew? Kwestię tą reguluje Kodeks Postępowania Cywilnego (dalej kpc) w art. 16-46. Wyróżniamy zatem właściwość rzeczową (art. 16-26 kpc) uzależnioną od wartości kierowanego roszczenia oraz właściwość miejscową (art. 27-46 kpc) mająca wpływ na położenie (miejscowe) Sądu, który będzie właściwy do rozpoznania sprawy. W niniejszym artykule przybliżona zostanie właściwość rzeczowa Sądu.
Ogólna zasada kpc (art. 16) stanowi, iż „Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.”
Art. 17 kpc reguluje kwestie związane z właściwością rzeczową Sądu Okręgowego jako Sądu rozpoznającego sprawę w I instancji.
„Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:
1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia;
2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych;
3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego;
4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym;
4¹ o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni;
4² o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną;
4³ o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji;
44 o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem.”
Zgodnie z powyższą regulacją, w sprawach o zapłatę właściwy do rozpoznania sprawy o wartości przedmiotu sporu przewyższającego kwotę 75.000,00 zł będzie Sąd Okręgowy. Wszelkie roszczenia o zapłatę poniżej tej kwoty, rozpoznawane będą przez Sądy Rejonowe.
Skoro mamy już wskazaną granicę rozpoznania sprawy o zapłatę, powstaje pytanie jak obliczyć wartość przedmiotu sporu. Regulują to art. 19-26 kpc. Zasadą jest, iż w sprawach o roszczenia pieniężne, kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu. Do wartości tej nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego. Zgodnie z art. 19§2 kpc, „W innych sprawach majątkowych powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu, uwzględniając postanowienia zawarte w artykułach poniższych.”
Kolejne artykuły kpc regulują kwestię obliczania wartości przedmiotu sporu w innych sprawach:
Art. 22 - Świadczenia powtarzające się, Art. 23 – Najem, Art. 23¹ - Roszczenia pracowników, Art. 23² - Wydanie nieruchomości, Art. 24 – Zabezpieczenia.
Co istotne, wskazana przez Powoda wartość przedmiotu sporu może podlegać sprawdzeniu z urzędu przez Sąd. Wniosek o sprawdzenie prawidłowości wyliczenia wartości przedmiotu sporu, po doręczeniu pozwu może złożyć także Pozwany. W takiej sytuacji Sąd przeprowadza stosowne czynności, w celu określenia prawidłowej wartości przedmiotu sporu.
Sprawdzenie wartości przedmiotu sporu jest ważnym elementem. Decyduje bowiem o właściwości rzeczowej sądu, o wysokości opłat sądowych, o wynagrodzeniu pełnomocników, a pośrednio o kasacyjnym charakterze sprawy (o dopuszczalności skargi zadecyduje wartość przedmiotu zaskarżenia).
Regulacja właściwości rzeczowej sądu uzasadniona jest tym, iż w Polskim systemie prawnym zarówno Sądy Rejonowe jak i Sądy Okręgowe mogą rozpoznawać sprawy jako sądy I instancji.
Co do zasady wszystkie sprawy rozpoznają Sądy Rejonowe (art. 16 kpc). Sądy Okręgowe rozpoznają sprawy wskazane w art. 17 kpc oraz inne sprawy w postępowaniach odrębnych, do których zaliczamy: sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych (z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych (art. 4778 § 1 kpc). Ponadto Sąd Okręgowy w Warszawie – sąd ochrony konkurencji i konsumentów właściwy jest w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów oraz w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową (art. 47928 kpc), o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 47936 kpc), w sprawach z zakresu regulacji energetyki (art. 47946 kpc), w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty (art. 47957 kpc) i w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego (art. 47968 kpc).
W postępowaniu nieprocesowym właściwość Sądu Okręgowego została przewidziana w sprawach o ubezwłasnowolnienie (art. 544 kpc), w sprawach o separację na zgodny wniosek małżonków, a także w sprawach o zniesienie separacji (art. 5671 kpc), w sprawach z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (art. 6911 §2 kpc).
Do właściwości Sądu Okręgowego należą także sprawy, w których dochodzone są roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe) (art. 3 ust. 1 ustawy z 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44 z późń. zm.).
Sąd Okręgowy będzie również właściwy rzeczowo w sprawach, które Sąd Rejonowy przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu ze względu na powstanie zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości (art. 18 kpc).
Wskazać także należy, iż zgodnie z art. 185 kpc bez względu na właściwość rzeczową, tj., bez względu na wartość przedmiotu sporu, o zawezwanie do próby ugodowej można zwrócić się do Sądu Rejonowego (więcej o zawezwaniu do próby ugodowej w artykule „Postępowanie pojednawcze”).
Źródło:
Kodeks Postępowania Cywilnego z dnia 17 listopada 1964 roku (z późn. zm.),
Ustawa z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44 (z późń. zm.),
Stan prawny: 2.01.2018 roku
